Wat heeft chronische stress met hoefbevangenheid te maken?
Dat langdurige stress ongezond is weten we eigenlijk allemaal wel, maar waarom precies en wat het dan voor gevolgen heeft, is voor veel mensen minder bekend. In dit blog ga ik daarom een beetje de diepte in en leg ik uit wat er fysiek gebeurt in het lichaam en wat daar de gevolgen van zijn.
Dit stuk is bij lange na niet volledig maar ik hoop dat het enig inzicht geeft in waarom leefomstandigheden en welzijn zo belangrijk zijn, niet alleen voor de mentale gesteldheid van ons paard, maar zéker ook voor zijn fysieke gezondheid.
Stress… volgens Van Dale: ‘spanning, druk, stress, belasting: onder (grote) druk staan, zwaar belast worden’.
Stress ontstaat wanneer een individu zich moet aanpassen aan een situatie die het aanpassingsvermogen korte of lange tijd te boven dreigt te gaan.
Maar wat gebeurt er nou precies bij stress?
De hersenen registreren via de zintuigen een stresssituatie waardoor het sympathische deel van het autonome zenuwstelsel geactiveerd wordt. Dit is het deel van de hersenen wat het lichaam in een verhoogde staat van paraatheid brengt. Zeg maar het gaspedaal.
Het parasympatische deel is dan de rem die er voor zorgt dat het lichaam tot rust komt en weer in een staat van herstel en groei komt.
De amygdala, een klein deel in de hersenen dat fungeert als een soort alarmbel, geeft een signaal aan de hypothalamus. Dit is het ‘centrale commando centrum’ dat invloed uitoefent op het hele lichaam en onder anderen ook de afscheiding van hormonen stuurt.
Er ontstaan vanuit de hypothalamus 2 stressreacties.
Als eerste gaat er vanuit de hypothalamus een signaal rechtstreeks naar de bijnier om extra adrenaline aan te maken. Dit zorgt er voor dat de bloeddruk en hartslag omhoog gaan.
De doorbloeding van de spieren wordt verhoogd en bloedtoevoer naar de darmen en spijsvertering gaat omlaag, het lichaam wordt van voldoende energie voorzien doordat adrenaline er ook voor zorgt dat de lever energie in de vorm van suiker en vetten in het bloed af geeft. De zintuigen worden scherper en pijngevoeligheid gaat omlaag: het lichaam is klaar voor actie.
Deze tweede reactie zorgt er voor dat het vluchten of vechten ook langer volgehouden kan worden en deze reactie wordt ook wel de HHB-as genoemd, omdat deze van de hypothalamus via de hypofyse naar de bijnieren gaat. De hypothalamus geeft het stresshormoon CRH af aan de hypofyse. Dit is een kleine maar belangrijke hormoonklier aan de onderkant van de hersenen. De hypofyse produceert een tweede stresshormoon, ACTH, wat via het bloed de bijnieren bereikt die als reactie een derde stresshormoon, cortisol produceren. Cortisol is dus als het ware het eindproduct van de stressreactie.
In eerste instantie is cortisol bedoeld om het energieverlies van de eerste reactie te compenseren. Daarom wordt ook onder invloed van cortisol glycogeen uit de lever, spieren en vetweefsel omgezet naar glucose, maar het proces met cortisol is een wat trager en langduriger proces zodat ook langduriger energie beschikbaar is.
Ook zorgt cortisol voor herverdeling van die energie door bepaalde weefsels minder gevoelig te maken voor insuline, zodat de glucose daar terecht komt waar de meeste energie nodig is. Processen die op dat moment van minder belang zijn, zoals voortplanting, afweer en groei, worden vertraagd. Elk hormoon kan een reactie triggeren maar bij voldoende afgifte of het wegvallen van de behoefte zorgt het zelf voor de ‘rem’ op zijn eigen productie. We noemen dit negatieve feedback systemen.
Om als voorbeeld even bij cortisol te blijven: cortisol verhoogt de glucose in het bloed, maar wanneer het glucosegehalte hoog genoeg is wordt de aanmaak van cortisol afgeremd en wordt insuline aangemaakt. De insuline verlaagt het glucosegehalte, wat de aanmaak van insuline weer remt. In een gezonde toestand is dit feedbacksysteem perfect in balans.
Zo vinden er op diverse niveaus terugkoppeling en regulering plaats waardoor de balans weer wordt hersteld en het lichaam weer over kan gaan naar een ‘normale’ toestand van spijsvertering, herstel en lichaamsopbouw.
Op deze manier is stress niet ongezond, het lichaam reageert en herstelt. Af en toe een korte stresssituatie is natuurlijk en zelfs min of meer ‘nodig’ om dit hele systeem als het ware ‘wakker’ en ‘getraind’ te houden.
Maar deze stress respons is bedoeld voor direct gevaar, waarna dus ook weer herstel plaats vindt. Wanneer een paard langdurig of herhaaldelijk, aan stressfactoren blootgesteld wordt, zoals bijvoorbeeld door een kudde waar veel onrust heerst of een leefomgeving waar het paard zich niet veilig voelt of waar hij zijn natuurlijke gedrag niet kan vertonen, dan wordt het verhaal heel anders; dan wordt stress toxisch en dat heeft op heel veel vlakken negatieve gevolgen voor de gezondheid van het paard.
In dat geval blijft de stressreactie continu ‘aan’ staan en vindt die negatieve feedback niet meer of onvoldoende plaats. Door het constante verhoogde cortisolgehalte raakt het feedbacksysteem ontregeld waardoor een paard continu in verhoogde staat van paraatheid zal zijn, zowel mentaal als fysiek. Ook raken door verhoogd cortisol de amygdala vergroot waardoor een paard ook steeds sneller op een situatie met een stressreactie zal reageren, Zo kom je in een negatieve spiraal terecht; het systeem wordt hypergevoelig en raakt overbelast. Een chronisch verhoogd cortisolgehalte verlaagt de weerstand, waardoor het paard vatbaarder wordt voor virussen, maar ook gevoeliger voor ontstekingsreacties. Niet alleen bacteriële ontstekingen, maar ook steriele ontstekingen vanuit het systeem zelf, zoals hoefbevangenheid, bepaalde vormen van hoefzweren en gewrichts- en peesontstekingen.
Door het verhoogde adrenaline blijven bloeddruk en hartslag hoger, wat kan o.a. leiden tot hartritmestoornissen en hartziekten.
Cortisol heeft ook invloed op de voortplantingshormonen waardoor een chronisch verhoogd cortisolgehalte ook voortplantingsproblemen kan veroorzaken.
En doordat ook de spijsvertering op een laag pitje gezet wordt, kunnen ook maag- en darmklachten ontstaan zoals constipatie of juist diarree, maar ook huidklachten door slecht werkende darmen of tekorten door slechte voedingsstoffenopname door de darmen.
Slecht werkende darmen kunnen op hun beurt weer invloed hebben op het afweersysteem, wat door chronische stress sowieso al aangetast raakt.
Je begrijpt dat hoe langer deze situatie duurt, hoe meer delen en systemen in het lichaam aangetast raken door deze gevolgen en hoe lastiger een probleem op te lossen is.
Alleen het wegnemen van stressoren zal dus ook niet meer werken om het probleem op te lossen, omdat het feedbacksysteem al niet meer normaal functioneert.
Om nog even specifiek terug te komen op de link tussen stress en hoefbevangenheid: er zijn twee belangrijke factoren die daarbij een rol spelen.
Ten eerste de ontstekingsgevoeligheid die toe neemt. Cortisol heeft normaal een regulerende functie als het om ontstekingen gaat. Wanneer er langdurig een overmaat aan cortisol in het lichaam aanwezig is worden weefsels minder gevoelig voor het hormoon (in wetenschappelijke termen heet dit glucocorticoïde resistentie). Met name immuun-cellen raken ongevoelig voor het regulerende effect van cortisol, waardoor ontstekingen sneller op zullen treden en als ze eenmaal ontstaan zijn zal het lichaam ze minder goed kunnen bestrijden.
Ten tweede is er de invloed van cortisol op de glucosespiegel in het bloed.
Zoals ik al schreef houden cortisol en insuline elkaar in balans, ook wanneer door acute stress de cortisolafgifte omhoog gaat.
De vrijgekomen glucose wordt dan grotendeels verbruikt door de actie die nodig is en wat er na die actie nog te veel is wordt achteraf weer netjes opgeslagen.
Maar bij chronische stress gaat dat systeem mis. De glucosespiegel wordt chronisch verhoogd maar het wordt niet (voldoende) verbruikt door een ‘vlucht of vecht actie’ en dus moet er ook meer dan normaal insuline gemaakt worden in een poging de glucosespiegel weer in balans te brengen. Omdat het effect van cortisol langer aan houdt moet er steeds meer insuline aangemaakt worden om de glucose uit het bloed af te voeren en op te slaan. Dit maakt de insulinereceptoren in de cel minder gevoelig voor de insuline, waardoor de afvoer van glucose steeds moeilijker gaat, terwijl cortisol die opname zelf ook al tegen gaat. Op die manier ontstaat een vicieuze cirkel die insuline resistentie veroorzaakt waardoor ook de suikers die via voeding het lichaam binnen komen hoe langer hoe slechter verwerkt kunnen worden.
Bij een te hoge bloedsuikerspiegel treed in het bloed een reactie op tussen glucose en eiwitten waardoor AGE’s (advanced glycation endproducts) gevormd worden.
Deze ‘afvalstoffen’ veroorzaken onder andere schade aan weefsels en zijn ontstekingsbevorderend en dit zijn de ‘afvalstoffen’ die de uiteindelijk mede de oorzaak zijn van de ontstekingsreacties in de hoef.
Zoals ik al zei is deze uitleg niet volledig maar voor de leesbaarheid heb ik geprobeerd het zo eenvoudig mogelijk te houden. Ik hoop dat dat gelukt is en dat ik duidelijk heb kunnen maken hoe chronische stress de oorzaak kan zijn of bij kan dragen aan een veelheid van klachten, waaronder ook hoefbevangenheid.
Vond je dit blog interessant om te lezen en wil je mijn blogs graag rechtstreeks in je mail ontvangen?
Meld je dan aan voor mijn VIP-lijst, dan mis je geen blog meer.